台灣移民工文學獎開拓文學敘事新風貌

fourth literature award

第四屆台灣移民工文學獎頒獎典禮(照片由Wei-Hsiang Wang提供)

(原文發表於2018年2月10日)

近年來,台灣外籍勞工與移民人口數量逐年增加,成為台灣社會結構重要的一部分。台灣總人口數約2300萬人,其中原住民人口約占2.3%,另外有約72萬名的外籍勞工服務於台灣的產業界及服務業。這些外籍勞工多數來自東南亞國家,其中又以來自印尼、越南、菲律賓和泰國的居多。二十年來,定居在台灣的東南亞籍配偶及下一代,已達約20萬人之譜。

自2014年起,台灣移民工文學獎不斷鼓勵這群外籍人士透過他們的母語抒發情感,也期藉此讓台灣民眾能更進一步地了解異國文化與外籍族群背後的故事。

此文學獎是由《四方報》的創辦人暨前總編輯張正先生所發起;《四方報》透過印刷品與網路雜誌的形式,提供越南語、泰語、印尼語、塔加洛語、緬甸語及柬埔寨語的新聞報導。

first literature award

第一屆移民工文學獎得主(照片由主辦單位提供)

張正解釋他發起移民工文學獎的動機:

自我參與《四方報》創報至今,《四方報》做為非華語系移民工資訊交流與紓解鄉愁的平台,不僅是一份服務移民工的母語刊物,更以「友人」身份,傾聽他/她們的聲音,擔起台/外文化溝通的橋樑。自出刊以來,《四方報》即收到大量來自全台各地移民工的投書,平均以每月五、六百封的數量,如雪片般累積。[⋯⋯]

源鑒於此,我們開始考量移民工自身其實擁有創作的多樣性與豐沛能量,因此希望成立一個更具延展性的文學獎項,讓他們得以藉由書寫,替自己留下歷史,透過文字創作表達兩個故鄉(外籍配偶)、雙重血緣(新住民二代)、與異地漂流(外籍移工)的文學風貌。

此文學獎目前接受泰文、印尼文、越南文及塔加洛文的投稿作品。由於這群作者多數離鄉背井,因此不少故事中皆流露出對遠方家人與故土的思念,更少不了得知摯愛親友離世時的哀傷情懷。

來自越南的Nàng Thơ在給雙親的信中寫道

Ba ơi! Tiếng chuông đồng hồ đã điểm mười hai giờ đêm Đài Loan rồi, không biết nơi quê nhà ba đã ngủ ngon chưa? Hay ba vẫn còn đang phải chống chọi những vết thương mà bấy lâu nay nó vẫn hành hạ ba hay…hay ba còn đang lo lắng cho con gái yêu của ba đang phải tha hương cầu thực nơi đất khách xứ người. Ba biết không nơi phương trời xa lạ này, khi mọi người đã nồng say giấc mộng thì con gái ba lại ngồi gom những suy tư, nỗi nhớ, niềm thương, công việc thường vào DÒNG NHẬT KÝ TRONG ĐÊM. Ba ơi con còn nhớ lắm, nhớ chiều đông năm ấy vì hoàn cảnh gia đình,tương lai con trẻ nên con đành phải dứt tình mẫu tử, nghĩa phu thê để đến miền đất hứa Đài Loan này. […]
Nào ngờ đâu con mới đến Đài Loan mới chỉ tròn tám tháng, chữ hiếu chưa tròn thì nghe tin mẹ mất, gia đình thương con sợ con gục ngã nơi đất khách xứ người không người thân chăm sóc nên gia đình đã giấu không cho con biết rồi con nghe tin qua chị bạn. Ba ơi, lúc đó con như nghe tiếng sét đánh ngang tai trời đất quay cuồng sụp đổ dưới chân con, con choáng váng khụy ngã gọi mẹ…mẹ… mẹ sao mẹ nỡ bỏ con mẹ đi…sao mẹ không cho con biết, giờ con tìm mẹ ở đâu cho được? Mẹ…mẹ ơi! Ngày con đi có mẹ đưa mẹ tiễn, ngày con về chẳng có mẹ đón con…

爸爸!鐘聲已響起,台灣時間已是午夜十二點,不知道家裡的爸爸是否已熟睡?還是仍在和您的舊傷搏鬥?或者 ……或者您仍為身在他鄉求生的女兒擔心。爸爸知道嗎?在這麼遙遠又陌生的地方,當人們已進入夢鄉,您的女兒又坐在這裡,將所有的思緒、想念、日常工作,集入夜裡的日記。爸爸,我還記得那一年的冬日午後,因為家庭狀況,為了孩子的將來,我只能拋夫棄子來到台灣這片希望的樂土。[⋯⋯]

怎知才到台灣八個月,孝字未圓卻得知母親已過世,家裡擔心我在他鄉重受打擊,病倒卻無人照顧而不通知,我最後是從朋友那裡得知。爸爸啊,當時我感到如雷擊耳邊,天旋地轉近乎塌下來,我暈眩倒下喊著媽媽……媽媽……您怎麼忍心離我而去……您為何不讓我知道,現在我要去哪裡找您?媽媽……媽媽啊!我離開時有媽媽送別,回家時缺少了母親的迎接⋯⋯[⋯⋯]

有些作品的主題則是圍繞著這群外籍人士在台生活的悲慘世界。2013年,發生了幾位印尼漁工殺害台籍船長的事件;儘管受理法官認為該船長虐待漁工,殺害船長的漁工仍被判處14至28年不等的刑期。來自印尼的Tania Roos透過他的文字,用說故事的方式,將漁工生活展現在讀者眼前:

Awalnya mereka hanya ingin memberi pelajaran agar Kapten merasa kapok dan babak belur saja. Ketika Kapten lengah, sebuah pukulan besi tumpul dari tangan Sardi melayang menghantam tengkuknya. Kapten terkapar. Mengetahui lawannya tak berkutik, Wasto dan kawan-kawannya terduduk lemas. Mereka puas karena telah membuat Kapten pingsan.
Sejurus kemudian, Sardi iseng mendekati Kapten yang tertelentang berlumuran darah. Dengan teriakan keras, Sardi mundur dua langkah. Lemas dan terduduk. Ia tak mampu berkata apa-apa. Hanya menunjukkan kepada kawan-kawannya jika Kapten tidak bernapas lagi.
Mengetahui hal tersebut, para ABK mulai panik. Ada yang memeriksa nadi Kapten. Ada pula yang mendekatkan telinga ke dada untuk mendengar napasnya. Ada yang menduga Kapten sedang pingsan. Ada pula yang menangis karena ketakutan. Mendengar kepanikan itu, dua orang dari ruang kemudi turut ke luar dan terbelalak mengetahui kejadian yang sebenarnya.
Kapten benar-benar meninggal. Juru mudi melaporkan kejadian ini kepada pos keamanan terdekat. “Kami dijemput polisi air dan akhirnya harus menjalani sidang-sidang yang melelahkan, hingga vonis dijatuhkan. Itu kejadian yang sebenarnya, Bu, kami sangat emosi. Kami sudah di ujung kesabaran.” Ungkap Wasto lirih. Matanya berkaca-kaca.

剛開始他們只想讓船長知錯,並且給他一點教訓。但是當船長一個不小心,讓Sardi手中的鐵棒揮打到他的頸部後,他就這樣倒下。看到對方毫無動靜,Wasto和大夥都無力地坐下,他們對於船長這樣昏過去感到滿意。

但過沒多久,Sardi試著靠近滿身是血的船長,結果大喊一聲,嚇的後退兩步,頹坐在地。他什麼話都說不出來,只能向大家指出船長沒有呼吸了。

發現這件事之後,每個船員都開始緊張。有人檢查船長的脈博,有人將耳朵貼在他胸前聽心跳,有人認為船長只是昏倒。還有人因此害怕哭泣。聽到這些恐慌聲,操舵室裡的兩人跑出來,發現真實發生的事之後睜大了眼睛。船長真的死了。導航員把這件事報給最近的安全站。

「海警帶走我們之後,開始面對許多令人疲倦的官司,直到判決結果出來。這就是事情發生的經過,女士。我們過於激動,因為我們已在忍耐的極限。」Wasto低聲地說道,他眼眶泛淚。[⋯⋯]

first book

「流」一書匯集了第一屆與第二屆移民工文學獎的好文章。照片來源:移民工文學獎。

另外一方面,也有對未來感到充滿希望的作品。來自泰國的อนันต์ ศรีลาวุธ分享了他對音樂與交友的熱愛:

รายได้ของผมดีพอที่จะคิดหวังอะไรก็ไม่น่าจะเกินฝันในตอนนี้ ลูกทั้งสองได้เรียนในระดับวิทยาลัยซึ่งสมัยผมไม่กล้าแม้นแต่จะฝัน แต่เพราะผมได้พบ “ขุมทองแห่งมิตรภาพ”เช่นตอนนี้ แม้แต่ผมเองที่ไม่คาดคิดก็ยังได้เรียนระดับปริญญาตรีได้อย่างไม่น่าเชื่อ อีกทั้งผมมีเงินพอให้ซื้อกีต้าร์ไฟฟ้า อย่างที่ผมใฝ่ฝันมาตลอดและผมก็ได้มาเล่นมันสมใจ ผมนำมันไปเล่นเพื่อบริการสังคมฟรี ตามที่ต่างๆ รวมทั้งในเรือนจำทั่วไต้หวัน โดยการนำขอ

我的收入好到很多事情不再是夢,我的兩個小孩可以讀到大學,[⋯⋯]像現在連我都無法想像自己能讀大學,甚至我還有足夠的錢買電子吉他,這是我以前的夢,而現在我可以真實的觸碰到它了!

我常常帶著吉他去做公益表演,包括台灣的監獄,[⋯⋯]

來自越南的研究生Lê Hoàng Hiệp,以嫁給台灣人的一名越南女子為主題寫了篇故事

Chiều nay, sau khi tan buổi trực ở sở di dân, Dung chạy xe qua trường đón con. Hai mẹ con đi chợ mua ít đồ dùng cho bữa tối rồi về nhà. Con đường chiều nay thật vắng vẻ. Hai bên đường những cây nhãn mới hôm nào nặng trĩu những chùm quả, nay đã xanh mơn mởn những lá non. – Nay ở trường có gì vui không con?
A Hưng nãy giờ vẫn ngồi sau ôm lấy mẹ, nghe hỏi thì bi bô:
– Dạ vui, có mấy anh chị sinh viên đại học tới dạy lớp con làm diều. Có người biết con có mẹ là người Việt Nam nên mới hỏi con biết nói tiếng Việt không. Con nói không, nhưng mà biết hát tiếng Việt, rồi con hát cho mọi người nghe bài “Cháu yêu Bà” mẹ dạy con đó. Ai cũng khen con hát hay.
– Con của mẹ thật giỏi, để mẹ sẽ dạy con nói thêm nhiều tiếng Việt nha

今天下午,結束了移民署的工作,阿蓉繞到學校去接兒子。母子倆去菜市場買了一些菜就回家。今天下午的街道人車稀少。兩旁的龍眼樹,前陣子還掛著滿滿的果實,現在又長出了嫩綠的葉子。

「今天在學校有什麼好玩嗎,孩子?」
小興從剛剛就坐在後座抱著媽媽,聽到問題就開始滔滔不絕:
「很開心啊,有幾個大學生哥哥姊姊來我們班上,教我們做風箏喔。他們知道我的媽媽是越南人,就問我會不會講越南話。我說我不會,可是我會唱越南歌,然後我就唱了媽媽教的『我愛阿嬤』啊。他們都說我唱得很好聽欸。」
「媽媽的兒子好棒喔,那媽媽就多教你講越南話嘍。」

也有的作品,則是描述了震驚台灣社會的不幸事件──比方說,2014年發生在台北捷運的大規模隨機殺人事件。來自印尼的Erin以此為本,寫下了一則故事

Kulihat pemuda berbaju merah membabi buta mengayunkan pisau dan menusuki siapa saja yang ada dalam jangkauannya. Orang-orang yang terkena amukannya berjatuhan. Yang masih bisa berlari segera menyingkir sambil melemparkan apa saja pada pemuda itu. Aku dan Kakek bergerombol dengan beberapa lansia di ujung gerbong, yang sialnya buntu! Gawat sekali.
Entah berapa orang yang bergelimpangan berdarah-darah di lantai kereta metro itu. Aku gemetar hebat. Maut serasa mengintaiku. Kurundukan badan merendah di belakang kursi roda. Ah, sebuah usaha sembunyi yang sia-sia. Tapi sungguh aku takut sekali. Tak terbayangkan akan mengalami tragedi ketika jauh dari tanah air dan keluarga sendiri.

我看見年輕的紅衣男盲目揮舞著手上的刀子,想要刺殺所有在他可及範圍裡的所有人。被他的狂暴刺傷的人紛紛倒下,還能跑的儘快閃開,邊拿東西往紅衣男身上扔。我和爺爺以及一群老人家在車廂底端,不幸的是沒路可逃了!完蛋了!

不知道有多少人躺在捷運車廂上流著血。我渾身發抖,彷彿死神已經町上我。在輪椅後面我把身體縮起來,啊,一個徒勞的躲藏。但我真的很害怕,沒想到會在離家人與家鄉這麼遙遠的地方經歷這難以想像的悲劇。

Nanik Riyati來自印尼,他的作品與穆斯林頭巾有關

Suatu hari Siauce mendapatiku berhijab. Mimik wajahnya menunjukkan ketidaksukaannya dan menyuruhku untuk melepaskannya. Dia masuk ke kamar dan memanggilku sambil membuka youtube dan menjelaskan tentang adat upacara kematian orang Cina.
Dengan kesedihan dan kekecewan terpaksa ku lepas hijabku dan berpakaian seperti biasa, tetapi dalam hati, aku tetap berkeinginan untuk berhijab dan menjadi muslimah yang baik.
Aku mulai istikamah berdoa dan berusaha mencari informasi bagaimana caranya agar bisa berhijab menjalankan perintah Allah dan tetap bekerja dengan baik. Rasa iri dan sedih setiap kali melihat teman-teman bisa bebas berhijab selalu terbesit. Dalam hati hanya bisa berucap, “Ya Allah semoga suatu saat aku diperbolehkan berhijab”.[…]
Tiba-tiba aku teringat akan surat yang Ah-kong tulis buatku. Maka di sela-sela kesibukan mengerjakan tugas kuliah, kutulis sebuah surat dengan bahasa Inggris dengan vocabulary yang pas-pasan dan grammarnya yang tidak lengkap. Akan tetapi aku yakin Siauce memahami isi suratku.
Ku jelaskan kewajiban wanita muslimah untuk berhijab itu diperintahkan langsung oleh Allah dan keutamaan wanita yang berhijab dan taat beragama pasti akan lebih sabar dalam mengurus orang tua, lebih ikhlas dalam bekerja dan jujur.
Selesai kerja kuberikan surat yang sudah kupersiapkan dan aku masuk kamar untuk melaksanakan salat isya. Tiba-tiba pintu kamar terbuka, Siauce berlari memelukku dengan erat sambil menangis. Diciuminya rambutku sambil berkata:
“You can wear hijab. You can wear your dress. You can pray, you can study, you can do anything you like, but don’t leave us and please take care of Ah-kong, because he loves you and likes you. If this was your reason to go home please stay here and do as your Allah asked you to do. I allow you and I will explain to Ah-kong and my brother.”
“If you have something to talk, just tell me and we can communicate”.
Spontan aku bersujud dan menangis. Ku peluk erat tubuh Siauce, ku anggukkan kepala dan aku setuju untuk menambah kontrakku, di samping aku bisa melanjutkan kuliahku dan melunasi hutang-hutangku. Terima kasih ya Allah, ternyata benar, kalau kita berdoa dengan istiqamah, berusaha tanpa henti Allah pasti akan mengabulkan doa kita.

有一天,小姐看到我戴頭巾。她的臉色露出不悅的表情,然後叫我拿掉。她叫我進她房間,邊開youtube給我看,邊解釋華人的喪葬習俗。被迫拿掉頭巾,我感到難過與失望,我穿回往常一般的衣服,但在心裡,我還是想要頭巾,順從成為一個好的穆斯林。

我開始努力禱告,尋求如何能兼顧服從阿拉的命令以及好好上班的訊息。每次看到我的朋友能自由的戴頭巾,我都會既羨慕又傷心。只能在心裡唸:「阿拉啊,希望有一天我能被允許戴頭巾。」

[⋯⋯]

突然,我想起阿公寫給我的信。在忙學校學業時,我曾用很簡單的英文寫信給小姐。我相信小姐會看得懂我信裡的內容。我解釋穆斯林信徒的義務,戴頭巾是阿拉對穆斯林婦女直接的命令,而且是婦女順從宗教最主要的教條,這樣一定會加倍耐心來照顧老人家,更誠懇與誠實。

工作完畢後,我把準備好的信拿給小姐,然後就進到我房間禱告。突然房門打開,小姐跑來哭著抱住我。她吻我頭髮,說:「妳可以戴頭巾,妳可以穿妳的衣服。妳可以禱告,妳可以上學,妳可以做妳愛做的事,但不要離開我們,請妳留下來繼續照顧阿公,因為他愛妳、喜歡妳。如果這是妳回家的理由,那麼拜託妳留下來,做你的神命令妳做的事。我會准許,還會解釋給阿公和我的兄弟聽。」

[⋯⋯]我立刻哭著跪了下來,喜極而泣。我抱緊小姐的身體,點頭答應延長我的工作合約,除了我可以繼續唸我的大學,另一方面我也可以還清我的債務。感謝阿拉,這一切都是真的,如果我們虔誠的祈禱,不斷的努力,阿拉一定應許我們的禱告。

最後是來自菲律賓的Wala的作品。他動人的詞藻,完美地捕捉到了文學獎的精神:

Gusto kong maging hinog sa karanasan sa buhay dito upang maibahagi ko rin ang aking kaalaman sa aking mga kababayan sa Pilipinas. Babalikan ko rin ang pagsusulat. At sa pagkakataong ito, sarili ko namang kwento ang isusulat ko. Ang mga karanasan ko ay pinagyaman na ng iba’t ibang kulturang natutunan ko.
Ang puso ko ay pinagtibay na ng hangaring matupad ang aking mga pangarap at mabigyan ng magandang buhay ang aking pamilya. Kung hindi ako umalis ng aking bansa, hindi ko matutuklasan na dito sa Taiwan, marami rin akong kapatid na Pilipino na dito na nakahanap ng pag-ibig at bumuo ng sariling pamilya. Na pwede pala na magkaibigan ang dalawang lahi magkaiba man ang kanilang kulturang kinagisnan.
Malayo pa ang biyaheng tatahakin ko rito ngunit kampante na ang puso ko sa pangalawang tahanang nahanap ko sa bansang ito. Lahat ng pangarap ko ay matutupad kahit paunti-unti at mabagal lang. Wala naman ng mas sasarap pa sa katas ng iyong pinaghirapan matagal man ang kailangang hintayin.
Hindi man ako nakakuha ng propesyonal na trabaho rito, naging saludo naman ako sa lahat ng mga ordinaryong manggagawa dito sa Taiwan. Hindi biro ang aming trabaho. Balewala ang talino kung hindi ito sasamahan ng tiyaga at pasensya.
At sa tuwing nalulungkot ako, iniisip ko na bawat araw na lumilipas ay isang araw na palapit nang palapit sa oras na makikita ko nang muli ang ngiti ng aking ina at mahahagkan ang aking pamilya.
“Lolo, nakarating na ako sa dulo ng bukid. Hindi ko ito nilakad kagaya ng pinag-usapan natin. Natuklasan ko kasi na kaya ko pa lang lumipad. Salamat sa’yo na unang nagturo sa akin na kaya kong gawin ang lahat ng kaya kong isipin. Natuklasan ko rin na sa dulo ng bukid ay may panibagong mundo pang naghihintay. Na sa bawat katapusan ay may panibagong simula.”

我隨時準備好體驗在臺灣的生活,這樣我就可以分享我的經歷給菲律賓的鄉親們。我會重拾寫作。這次,我要書寫自己的故事,一個被不同文化背景所豐富了的生命故事。

為了達成願望,送給家人美好的生活,我的心也變得更堅強。如果我沒有離開我的國家,我不會發現在臺灣有許多菲律賓人在此締結良緣。有一個妹妹,在這裡找到愛,他們用事實證明,即便是國家、種族、文化等等背景不同的兩個個體,還是可以合而為一,建立自己的家庭。

在臺灣的旅程還很長,但我會安心地和我的第二個家庭住在這裡,慢慢地,我所有的願望會逐漸完成。沒有什麼比得上勞動所得的果實更加甜美,雖然會有漫長的過程必須等待。雖然我從來也不是技術性勞工,但我要向臺灣的所有外勞致敬。我們的工作不是開玩笑的,如果不是時時憑著毅力與耐力,再多的聰明才智也派不上用場。

有件事情每當我想到,就讓我對第二個家的家人感到不好意思。那就是,隨著時間一天一天過去,離我回鄉重新看見「真正的」母親微笑與家人擁抱的那一天也會越來越近,我為此期盼雀躍⋯⋯

「爺爺,我已經到達農田的彼端。我沒有像當初我們約好的那樣,走路過去,因為我發現,我可以飛。謝謝你的啟蒙教導,告訴我,我可以做我想做的一切。我還發現,每個彼端都有一個新的世界在等待,每個結束就是為了另一個開始。」

特此感謝全球之聲的東南亞工作小組,謝謝Mong Palatino、Juke Carolina與Don Lê協助作品節錄部分英文譯文的校稿。

[譯註:作品節錄部分的中譯,係採用移民工文學獎官方網站所發布之譯文。]

展開對話

作者請 登入 »

須知

  • 留言請互相尊重. 內含仇恨、猥褻與人身攻擊之言論恕無法留言於此.